طهارت، اصطلاحی فقهی است به‌معنای پاک‌بودن از چیزهای نجس و همچنین از حدث اکبر و اصغر. منظور از حدث اصغر چیزهایی مثل ادرار و مدفوع و باد روده است که وضو را باطل می‌کند. حدث اکبر هم به امثالِ جنابت و آمیزش گفته می‌شود.
طهارت از نجاست در مواردی مثل وضو و نماز لازم می‌شود. آبی که انسان با آن می‌خواهد وضو بگیرد و همچنین بدن و لباس نمازگزار باید از نجاسات پاک باشد. نجاست به‌وسیله چیزهایی مثل آب برطرف می‌شود که مُطَهِّرات نامیده می‌شوند.
طهارت از حَدَث هم به‌خودی‌خود واجب نیست؛ اما برای انجام برخی فرایض دینی مانند نماز و طوافِ واجب و همچنین برای لمس آیات قرآن واجب می‌شود. طهارت از حدث اصغر به‌وسیله وضو، و طهارت از حدث اکبر با غسل صورت می‌گیرد. اگر امکان وضو و غسل نبود، می‌توان به‌جای آن‌ها تیمّم کرد.
طهارت زدودن و پاک کردن درون و برون، از آلودگی‌ها و خبائث است. طهارت ظاهرى، مقدمه طهارت روح و دستیابى به تقوا مى گردد.
تعریف فقهی طهارت
در فقه، منظور از طهارت، غالباً پاک‌بودن بدن از چیزهای نجس و همچنین پاک‌بودن از حدث اکبر و حدث اصغر است. منظور از حدث اصغر چیزهایی مانند ادرار و مدفوع و باد روده و خواب است که وضو را باطل می کند. منظور از حدث اکبر هم چیزهایی مثل جنابت و آمیزش و حیض است که موجب غسل می‌شود.
در کتاب‌های فقهی بخشی به نام طهارت وجود دارد که در آن از انواع چیزهای نجس، مُطَهِّرات، وضو، غسل و تیمّم بحث می‌شود.
برخی صاحب نظران بر این باورند که طهارت در فقه معنایی اصطلاحی و خاص ندارد بلکه به همان معنای لغوی و به معنای رعایت تمیزی و پاکیزگی است.
از لحاظ فقهی طهارت، شرط صحت نماز و برخى دیگر از عبادات است و بر دو قسم مى باشد:
- ۱- طهارت از خبث و منظور از آن، پاکى لباس و بدن عبادت کننده از انواع نجاسات است و نجاسات ده چیز است؛ بول، غائط، منى، مردار، خون، سگ و خوک، کافر، شراب و فقاع.
اسباب پاک شدن از نجاسات، مطهِّرات نام دارند و عبارتند از: آب، زمین، آفتاب، استحاله، انتقال، انقلاب، اسلام، تبعیت، برطرف شدن عین نجاست، استبراء حیوان نجاست خوار، غائب شدن مسلمان و خارج شدن خون متعارف از حیوان ذبح شده. صحت نماز و طواف، مشروط به این قسم از طهارت نیز مى باشد، هر چند در حصول آن قصد قربت لازم نیست.
- ۲- طهارت از حدث -که با انجام وضو، غسل یا تیمم بدست مى آید، همچون نماز، طواف و…- شرط صحت برخى عبادات است؛ و در انجام آن قصد قربت معتبر است. این طهارت حالتى روحانى و معنوى است که به سبب وضو، غسل و تیمم حاصل مى شود.
طهارت از نجاسات
در احکام اسلامی، همه‌چیز پاک است، جز نجاسات ده‌گانه مانند ادرار و مدفوع انسان و حیوانات حرام‌گوشت و خون انسان و حیوانی که خون جهنده دارد و خوک و سگ. هرچیزی که با یکی از نجاسات برخورد داشته باشد، نجس می‌شود و اصطلاحاً مُتَنَجِّس نامیده می‌شود. نجاستِ چیزهای نجس را می‌توان به‌وسیله چیزهایی مثل آب رفع کرد که مُطَهِّرات خوانده می‌شوند.
طهارت از حدث
حَدَث چیزی است که سبب از بین رفتن طهارت می‌شود. فقیهان، حدث را به حدث اکبر و حدث اصغر تقسیم می‌کنند. مصادیق حدث اصغر عبارت‌اند از: خروج ادرار، مدفوع، باد روده، خواب، چیزهایی که عقل را از بین می‌برد (مانند دیوانگی، مستی و بیهوشی) و استحاضه قلیله.
اقسام حدث اکبر هم این‌ها هستند: جنابت، آمیزش، حیض، نِفاس، استحاضهٔ متوسطه و کثیره، و تماس با بدن میت.
طهارت از حدث اصغر به‌وسیله وضو، و طهارت از حدث اکبر به‌وسیله غُسل صورت می‌گیرد. در صورت ضرورت، می‌توان به‌جای وضو یا غسل، تیمم کرد.
حکم طهارت از حدث
طهارت از حدث به‌خودی‌خود واجب نیست؛ اما براى به‌جا آوردن اعمال زير واجب می‌شود:
- نمازهای واجب، به‌جز نماز میت،
- طواف واجب،
- لمس‌کردن نوشته‌هاى قرآن،
- لمس‌کردن نام‌هاى خدا، پيامبر و بنا به فتوای مشهور لمس‌کردن نام اهل بیت،
- روزه بنا بر فتوای مشهور،
- قرائت سوره‌هاى عَزائِم،
- ماندن در مسجد،
- واردشدن به مسجد الحرام و مسجدالنبی، حتى بدون مكث.
در چهار مورد نخست، طهارت از حدث اصغر و اكبر، هر دو واجب است؛ ولی در چهار مورد آخر، تنها طهارت از حدث اكبر واجب است.
طهارت از حدث، یعنی وضو و غسل و تیمم، باید به قصد قربت انجام شود.
طهارت در موارد بسیاری مستحب است که برخی به این شرح است: طلب حاجت از خداوند، همراه‌داشتن قرآن، نماز ميّت، زيارت اهل‌قبور، تلاوت قرآن، واردشدن به مسجد.
طهارت در قرآن
مسجد در اسلام، ارزنده ترین و مناسبترین جاى عبادت است. قرآن مجید مسجد روندگان را انسان‌هاى خوش طینتى دانسته که براى تطهیر و تزکیه خویش وارد مسجد مى شوند و مورد عنایت الهى هستند: «… فِيهِ رِجَالٌ يُحِبُّونَ أَنْ يَتَطَهَّرُوا وَاللَّهُ يُحِبُّ الْمُطَّهِّرِينَ»؛ در آن (مسجد) مردانى هستند که دوست دارند پاکیزه و طاهر باشند و خدا پاکیزگان را دوست دارد».
همچنین قرآن پس از دستورهاى لازم براى انجام غسل، وضو و تیمم مى فرماید: «… مَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ حَرَجٍ وَلَٰكِنْ يُرِيدُ لِيُطَهِّرَكُمْ …»؛ مائده]]؛ خداوند نمى خواهد دشوارى براى شما ایجاد کند، بلکه مى خواهد شما را پاکیزه سازد.
طهارت در روایات
رسول خدا صلی الله علیه و آله درباره اهمیت طهارت و پاکیزگى چنین فرموده است: «بُنِىَ الدّینُ عَلَى النَّظافَةِ وَ قالَ: مِفْتاحُ الصَّلاةِ الطَّهُورُ»؛ دین بر نظافت و پاکى بنا شده و کلید قبولى نماز طهارت است.
در جاى دیگر فرمود: «الطَّهُورُ شَطْرُ الْایمانِ»؛ طهارت نیمى از ایمان است.
در شریعت مقدس اسلام، طهارت شرط صحت بعضى از عبادات است که بدون آن عمل باطل است و در برخى، شرط کمال است که نبود آن از ارزش عمل مى کاهد. از این رو، امام حسن علیه السلام به عنوان یک رهنمود کلى فرمود: «إِنَّ مَنْ طَلَبَ الْعِبادَةَ تَزَکى لَها»؛ هر کس خواهان عبادت است، خود را براى آن پاکیزه مى کند.
از نظر روایات معصومین علیهم السلام پاکیزگى لباس و بدن و طهارت که عبارت از وضو، غسل و تیمم است، رابطه مستقیم با تزکیه درونى دارد به طور مثال؛ امام کاظم علیه السلام مى فرماید: «مَنْ تَوَضَّأَ لِلْمَغْرِبِ کانَ وُضُوءُهُ ذلِک کفَّارَةً لِما مَضى مِنْ ذُنُوبِه فى نَهارِهِ ما خَلَا الْکبائِرَ…»؛ کسى که براى نماز مغرب وضو مى گیرد، این وضو کفاره گناهانى است که در آن روز مرتکب شده به جز گناهان کبیره.
امام صادق علیه السلام نیز مى فرماید: «غُسْلُ یوْمِ الْجُمُعَةِ طَهُورٌ وَ کفَّارَةٌ لِما بَینَهُما مِنَ الذُّنُوبِ مِنَ الْجُمُعَةِ الَى الْجُمُعَةِ»؛ غسل جمعه، پاک کننده و کفاره گناهان است از جمعه‌اى تا جمعه دیگر.
بنابراین؛ طهارت ظاهرى، مقدمه طهارت روح و دستیابى به تقوا مى گردد که آن نیز مایه بالا رفتن اعمال و پذیرش آن در درگاه الهى است. حضرت امیر سلام الله علیه در این باره مى فرماید: «… فَانَّ تَقْوَى اللَّهِ دَواءُ داءِ قُلُوبِکمْ… وَ طَهُورُ دَنَس انْفُسِکمْ…»؛ تقواى الهى، دواى بیمارى دل و پاک کننده پلیدى جان شماست.
امام رضا علیه السلام درباره علت طهارت و وضو گرفتن فرمود: «…امر به وضو بدان سبب است که بنده، هنگام ایستادن در برابر خداى بزرگ و مناجات با او پاکیزه باشد… از پلیدى و نجاست پاک باشد، همچنین در وضو، نابودى کسالت و دورى از خواب آلودگى است و دل براى ایستادن در پیشگاه خدا تزکیه مى گردد».
رسول اکرم صلى الله علیه و آله واژه «غسل» و «طهارت» را در مورد طهارت و پاکیزگى درونى استعمال کرده، در دعا مى فرماید: «اللَّهُمَّ اغْسِلْنى فیهِ مِنَ الذُّنُوبِ وَ طَهِّرْنى فیهِ مِنَ الْعُیوبِ»؛ خدایا در این روز، مرا از گناهانم بشوى و از عیب‌ها پاکم کن.
آثار طهارت
طهارت شرعى (غسل، وضو و تیمم) علاوه بر این که مقدمه طهارت و پاکیزگى روحى است، خود نیز به طور مستقیم آثار ارزنده اى دارد که به بعضى از آن‌ها اشاره مى شود:
الف) اجر شهید:
عاقبت نیکو و خوب مردن، آرزوى هر مسلمانى است. هر بنده اى دوست دارد در هنگام مرگ، خداوند از وى راضى و خوشنود باشد و طهارت و پاکیزگى یکى از عواملى است که سبب این توفیق مى شود. رسول اکرم صلی الله علیه و آله در این باره فرمود: «إِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ تَکونَ بِاللَّیلِ وَالنَّهارِ عَلى طَهارَةٍ فَافْعَلْ فَإِنَّک تَکونُ إِذا مِتَّ عَلى طَهارَةٍ شَهیداً…»؛ اگر مى توانى در طول شبانه‌روز با وضو و طاهر باشى، این کار را بکن؛ زیرا اگر با وضو بمیرى، شهید محسوب مى شوى».
ب) کفاره گناهان:
دومین اثر طهارت و پاکیزگى، آمرزش و پاک شدن از گناهان است. این عمل چون براى رضاى خدا و جداشدن از آلودگی‌هاى ظاهرى است، خداوند آلودگی‌هاى درونى و گناهان را نیز با آن شسته و پاک مى سازد.
ج) پاداش بى‌حساب:
از دیگر آثار طهارت، پاداش و ثواب فراوانى است که نصیب پاکیزگان مى گردد. این پاداش به سبب محبوبیت آنان نزد خداوند است. به عنوان مثال، امام صادق علیه السلام در مورد غسل روز عید غدیر خم فرمود: «…وَ مَنْ صَلَّى فیهِ رَکعَتَینِ یغْتَسِلُ عَنْدَ زَوالِ الشَّمْسِ… عَدَلَتْ عِنْدَاللَّهِ مِأَةَ أَلْفِ حَجَّةٍ وَ مِأَةَ أَلْفِ عُمْرَةٍ…»؛ کسى که در این روز دو رکعت نماز بخواند و در وقت ظهر غسل کند،… این عمل نزد خداوند ابراست با ثواب صد هزار حج و صد هزار عمره…».
د) بلندى مقام:
برترى مقام و منزلت و یافتن درجه و شوکت معنوى یکى دیگر از آثار طهارت است که در دو جهان نصیب پاکیزگان مى گردد. رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: «یحْشُرُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ أُمَّتى یوْمَ الْقِیامَةِ بَینَ الْأُمَمِ غُرّاً مُحَجَّلینَ مِنْ آثارِ الْوُضُوءِ»؛ خداوند امت مرا در قیامت در حالى محشور مى کند که بین امت‌هاى دیگر همچون نور مى درخشند و این از آثار وضو (و طهارت و پاکیزگى) آن‌هاست».
مراتب طهارت
برای طهارت چهار مرتبه زیر را برشمرده اند:
- اول: پاک ساختن بدن، از حدث و خبث و فضولات.
- دوم: پاک نمودن اعضا و جوارح، از معاصی و گناهان.
- سوم: پاک نمودن نفس، از اخلاق ذمیمه و ملکات رذیله.
- چهارم: پاک ساختن خانه دل از آنچه غیر از خدا است.
و این طهارت انبیاء و صدیقین است و طهارت در هر مرتبه نصف عمل است، که در آن مرتبه است زیرا غایت قصوای اعمال قلب آن است که: انوار جلال و عظمت پروردگار بر آن بتابد و معرفت کامل و حب و انس به خدا از برای او حاصل شود و این‌ها ممکن نمی‌شود تا غیر از خدا از آن‌جا کوچ کند زیرا خدا با غیر در یک دل جمع نمی‌شود. پس پاک ساختن دل از غیرخدا نیمه عمل دل است و نیمه دیگر، تابیدن نور حق است در آن.
امام خمینى در زمینه لزوم تطهیر درون مى فرماید: تطهیر قلوب از قذرات معنویه و کثافات خلقیه، از مهمات است که انسان باید با هر عِدّه و عُدّه اى که شده، و به هر ریاضت و مجاهده اى است به آن قیام کند و خود را از ننگ و عار آن خلاص نماید.
دیدگاهتان را بنویسید